دکتر فرهاد محرمی، پژوهشگر و تحلیلگر صنعت بیمه

مقدمه: صنعت بیمه بر لبه تیغ

در مقالات پیشین از این مجموعه، به کالبدشکافی چالش‌های ساختاری صنعت بیمه در ایران پرداختیم؛ از “توهم رشد” ناشی از تورم و بحران پنهان سودآوری گفتیم، “پارادوکس ضریب نفوذ” و اعتیاد به بیمه‌های اجباری را تحلیل کردیم و به “موتور خفته” بیمه‌های زندگی به عنوان کلید توسعه پایدار اشاره نمودیم. اکنون، صنعت بیمه کشور در یک نقطه عطف تاریخی قرار گرفته است؛ از یک سو، درگیر جنگ‌های قیمتی فرسایشی و رقابت ناسالم برای کسب سهم از بازاری محدود شده و از سوی دیگر، با فرصت بی‌بدیل یک انقلاب فناورانه روبروست.

این مقاله استدلال می‌کند که تنها مسیر بقا و رشد پایدار برای صنعت بیمه در ایران، نه در ادامه رقابت بر سر نرخ‌های شکسته، بلکه در یک تحول دیجیتال استراتژیک و همه‌جانبه نهفته است. این تحول، فراتر از دیجیتالی کردن فرآیندهای سنتی، به معنای بازآفرینی مدل‌های کسب‌وکار، بازنگری در فرهنگ سازمانی و تعریف مجدد رابطه با بیمه‌گذار است.

بخش اول: کالبدشکافی بحران؛ چرا مدل‌های سنتی شکست خورده‌اند؟

پیش از ترسیم نقشه راه آینده، باید بپذیریم که استراتژی‌های گذشته، صنعت را به یک بن‌بست استراتژیک رسانده‌اند.

۱. چرخه باطل جنگ قیمتی:

افزایش تعداد شرکت‌های بیمه بدون رشد متناسب بازار، همراه با تمرکز شدید پرتفوی بر رشته‌های اجباری و کم‌بازدهی مانند شخص ثالث (که حدود ۴۶٪ بازار را تشکیل می‌دهد)، یک “بازی باخت-باخت” را رقم زده است. شرکت‌ها برای بقا، به ساده‌ترین ابزار، یعنی نرخ‌شکنی، متوسل شده‌اند. این پدیده که می‌توان آن را “رقابت در زیان‌دهی” نامید، پیامدهای ویرانگری داشته است:

تضعیف توانگری مالی: فروش بیمه‌نامه با نرخ‌های غیرفنی، توانایی شرکت‌ها برای ایفای تعهداتشان را نابود می‌کند.

سقوط کیفیت خدمات: شرکتی که در آستانه زیان است، در زمان پرداخت خسارت، بیمه‌گذار را با فرآیندهای فرسایشی و پرداخت‌های ناقص مواجه می‌کند.

افول اعتماد عمومی: تجربه تلخ دریافت خسارت، بزرگترین سرمایه صنعت بیمه، یعنی اعتماد عمومی را به قهقرا برده است.

۲. عدم توازن ساختاری پرتفوی:

وابستگی شدید به بیمه خودرو و درمان، و سهم ناچیز رشته‌های ارزش‌آفرین و سودآوری مانند بیمه‌های زندگی (کمتر از ۱۵٪)، مهندسی و مسئولیت، صنعت را از موتورهای رشد واقعی خود محروم کرده است. این عدم توازن، ریسک سیستماتیک را افزایش داده و صنعت را در برابر شوک‌های اقتصادی آسیب‌پذیر ساخته است.

بخش دوم: ارکان تحول؛ نقشه راه استراتژیک مبتنی بر فناوری

خروج از این بن‌بست، نیازمند یک نقشه راه مدون است که بر سه ستون اصلی فناوری‌محور استوار است.

ستون اول: بازآفرینی رابطه با مشتری (گذار از تجمیع‌کننده به مشاور)

نوآوری در صنعت اینشورتک ایران عمدتاً در لایه فروش و مقایسه قیمت (Aggregators) باقی مانده است. گام بعدی، تعمیق این رابطه است:

شخصی‌سازی واقعی با هوش مصنوعی (AI): به جای ارائه یک محصول به همه، باید با تحلیل داده‌های مشتریان، محصولاتی کاملاً شخصی‌سازی‌شده با قیمت‌گذاری منصفانه ارائه داد.

گذار به مدل “پیش‌بینی و پیشگیری” با اینترنت اشیاء (IoT):

در بیمه خودرو: با استفاده از حسگرهای تلماتیک و ارائه بیمه‌های مبتنی بر استفاده (UBI)، رانندگان محتاط تشویق شده و ریسک به طور دقیق‌تری مدیریت می‌شود.

در بیمه سلامت: با استفاده از گجت‌های پوشیدنی، می‌توان سبک زندگی سالم را پایش و تشویق کرد و از یک پرداخت‌کننده هزینه درمان، به یک شریک سلامتی برای بیمه‌گذار تبدیل شد.

ستون دوم: تعالی عملیاتی (هوشمندسازی فرآیندهای مرکزی)

جنگ قیمتی، توان شرکت‌ها برای ارائه خدمات باکیفیت را از بین برده است. فناوری می‌تواند این معادله را تغییر دهد:

مدیریت هوشمند خسارت: استفاده از هوش مصنوعی و بینایی ماشین برای ارزیابی خودکار خسارت خودرو، فرآیند رسیدگی را از چند روز به چند ساعت کاهش داده و ضمن افزایش رضایت مشتری، هزینه‌ها را به شدت کم می‌کند.

شفافیت و امنیت با بلاکچین: قراردادهای هوشمند (Smart Contracts) می‌توانند فرآیند پرداخت خسارت را خودکار کنند. برای مثال، در بیمه تأخیر پرواز، به محض تأیید تأخیر از یک منبع معتبر، خسارت به صورت آنی و بدون دخالت انسان پرداخت می‌شود. این فناوری همچنین با ایجاد یک دفتر کل توزیع‌شده، امکان تقلب (مانند ثبت یک خسارت در چند شرکت) را به طور مؤثری از بین می‌برد.

ستون سوم: گشایش بازارهای جدید (تنوع‌بخشی فناورانه به پرتفوی)

فناوری، کلید حل معمای ضریب نفوذ پایین بیمه‌های زندگی در شرایط تورمی است:

محصولات مقاوم به تورم: ارائه بیمه‌های زندگی متصل به واحد سرمایه‌گذاری (Unit-Linked) که در آن بیمه‌گذار می‌تواند سبد سرمایه‌گذاری خود را انتخاب کند، راهکاری برای حفظ ارزش پس‌انداز در برابر تورم است. پلتفرم‌های دیجیتال می‌توانند شفافیت کامل در مورد عملکرد این سرمایه‌گذاری‌ها را فراهم کنند.

بازاریابی و فروش خلاق: به جای روش‌های سنتی، می‌توان از بازاریابی دیجیتال هدفمند و همکاری‌های خلاقانه (مانند اتصال بیمه عمر به اپلیکیشن‌های ورزشی و سبک زندگی) برای جذب نسل جدید مشتریان بهره برد و شبکه فروش را به ابزارهای دیجیتال مدرن مجهز کرد.

بخش سوم: نقش راهبران و نهاد ناظر در عصر جدید

این تحول عظیم بدون تغییر نگرش در سطح کلان ممکن نیست.

برای مدیران عامل شرکت‌های بیمه: زمان آن رسیده که نگاه کوتاه‌مدت به سهم بازار، جای خود را به چشم‌انداز بلندمدت خلق ارزش پایدار بدهد. این امر مستلزم جسارت در سرمایه‌گذاری روی فناوری، پرورش فرهنگ نوآوری، و بازآموزی نیروی انسانی برای دنیای جدید است.

برای نهاد ناظر (بیمه مرکزی): نقش رگولاتور باید از “کنترل‌کننده قیمت” به “تسهیل‌گر نوآوری” تغییر کند. این به معنای:

فعال‌سازی واقعی سندباکس رگولاتوری: ایجاد یک محیط آزمون چابک و کارآمد برای ایده‌های نو.

تدوین مقررات آینده‌نگر: ایجاد قوانین شفاف برای حفاظت از داده‌های شخصی در عصر IoT و مسئولیت‌پذیری در تصمیمات مبتنی بر هوش مصنوعی.

تمرکز بر نظارت هوشمند: انتقال تمرکز نظارتی از کنترل نرخ‌ها به پایش مستمر “توانگری مالی” شرکت‌ها.

نتیجه‌گیری: انتخاب میان تکرار گذشته و ساختن آینده

صنعت بیمه در ایران در برابر یک انتخاب حیاتی قرار دارد: ادامه دادن مسیر آشنای جنگ‌های قیمتی که به تضعیف همگانی و افول اعتماد منجر می‌شود، یا قدم گذاشتن در مسیر دشوار اما امیدبخش تحول دیجیتال. این تحول یک گزینه نیست، بلکه یک ضرورت استراتژیک برای بقا و ورود به عصر جدید بیمه‌گری است؛ عصری که در آن، بیمه‌گر از یک جبران‌کننده خسارت، به یک شریک قابل اعتماد برای مدیریت ریسک و بهبود کیفیت زندگی بیمه‌گذاران خود تبدیل می‌شود. ساختن این آینده، نیازمند عزم، همکاری و نگاهی استراتژیک از سوی تمامی فعالان این اکوسیستم است.